روش سئو: پایش و رصد تصاویر دریافتی ماهواره ها از ذخایر و پهنه های آبی كشور نشان میدهد كه بعد از بارندگی های فروردین ۹۹ خیلی از منابع مهم آبی كشور باردیگر به چرخه آبگیری بازگشتند و احیا شدند.
خبرگزاری مهر – گروه دانش و فناوری؛ معصومه بخشی پور: رودخانه ها و دریاچه ها بخش مهمی از چرخه هیدرولوژیکی آب را ایجاد کرده و یک منبع مهم جهت زندگی محسوب می شوند؛ به نحوی که تولید محصولات کشاورزی و توسعه اقتصادی و صنعتی کشورها وابسته به منابع آبی هر کشور و مدیریت درست آن است. از آنجایی که بیشتر شهرهای دنیا در اطراف منابع آب شیرین (دریاچه ها و رودها) ساخته شده اند، خشک شدن این منابع آب موجب بحرانی شدن مسائلی مانند مشکلات بهداشتی، روانی و مهاجرت در مناطق مختلف شده است. حال با وجود اینکه استفاده از روش های سنتی و اطلاعات زمینی برای پایش و ارزیابی منابع آبی سطح زمین بسیار وقت گیر و هزینه بر بوده و در اغلب موارد برآورد ضعیفی از مقدار آب موجود در منطقه را به دست می دهد، استفاده از تصاویر ماهواره ای و فناوری سنجش از دور باتوجه به کاهش وقت، هزینه، انجام محاسبات گوناگون و تکرارپذیری در فصول و زمان های مختلف، روشی بسیار به صرفه و معقول بشمار می رود. بدین جهت نقشه برداری سطوح آبی با بهره گیری از تصاویر ماهواره ای و فناوری سنجش از دور، می تواند نقش مهمی در نظارت بر تالاب ها، ارزیابی سیل، برآورد سطح آب منطقه و مدیریت منابع آب ایفا کند.کاربرد سنجش از دور در زمینه منابع آبیکشور ایران با وجود داشتن رودخانه ها و دریاچه ها و تالاب های زیاد و نیز بارش های متنوع در طول فصول مختلف سال، جز ۲۴ کشور دارای تنش و بحران آبی است و کشوری با اقلیم عمدتاً گرم و خشک است. باتوجه به مسائل مطرح شده نیاز به پایش و مدیریت منابع آبی در طول فصول مختلف و بررسی روند کاهش منابع آبی در کشور بسیار مورد نیاز بوده و نیز باتوجه به وسعت کشور ایران، علم سنجش از دور کمک بسیاری در بحث منابع آبی کشور خواهد داشت و می توان با استفاده از این فنآوری، منابع آبی را از نظر کیفی و کمی مورد بررسی قرارداد. در این راستا و به دنبال بارندگی های سنگین و افزایش نرخ بارش در کشور در فروردین ماه امسال، اداره سنجش از دور سازمان فضایی ایران اندازه گیری های منابع آبی و بررسی مساحت پهنه های آب را با بهره گیری از نقشه های ماهواره ای در دستور کار قرار داده است. مصطفی منصورپور مدیرکل سنجش از دور سازمان فضایی ایران در گفتگو با خبرنگار مهر، درباب نتایج این پایش ها می گوید: سازمان فضایی ایران مطابق با مسئولیتی که دارد قسمتی از کارهای خودرا در حوزه منابع آبی دنبال می کند. در سالهای اخیر این مساله جدیت بیشتری نیز یافته است. وی با اعلان اینکه باتوجه به بارش های چند سال اخیر و آبگیری دریاچه ها و تالاب های داخلی، ما توانستیم با بهره گیری از تصاویر ماهواره ای اطلاعات خوبی دریافت نماییم، افزود: در یک ماه اخیر رصد مستمر سنجش از دور ما از چند پهنه مهم آبی در کشور نشان میدهد که سطح آب این منابع تغییر قابل توجهی داشته است. منصورپور اشاره کرد: ما در مرکز فضایی ماهدشت، چندین ایستگاه ستاندن داده های ماهواره ای داریم که بیشترین دیتایی که برای پایش منابع آبی و اندازه گیری مساحت پهنه های آبی کشور مورد استفاده قرار می گیرد از داده های ماهواره «لندست» و سنجنده «مادیس» ماهواره های «ترا» و «اکوا» استخراج می شود. اخیراً نیز برای دقت بیشتر دریافت مساحت دریاچه ها از ماهواره اروپایی «سنتینل ۲» استفاده می نماییم. وی اشاره کرد: پرتال سنجش از دور سازمان فضایی ایران در دسترس عموم کاربران قرار دارد و گزارشات منظم حاکمیتی در خصوص پایش محیط زیست و منابع طبیعی به وزارت کشاورزی و سازمان محیط زیست و نیز پایش منابع آبی به وزارت نیرو و استانداری ها و حوزه های مرتبط ارسال می شود. منصور پور افزود: در صورتیکه کاربران، سازمان های دولتی و بخش خصوصی تمایل به دریافت این اطلاعات داشته باشند تمامی نقشه ها و داده های ماهواره ای با کیفیت بالا به صورت رایگان در اختیارشان قرار خواهد گرفت. مدیرکل سنجش از دور سازمان فضایی ایران درباب نتایج تغییرات پهنه های آبی کشور که با بهره گیری از داده های ماهواره ای استخراج شده است، توضیح داد که این توضیحات به شرح زیر است: دریاچه ارومیه بحران کم آبی را پشت سر می گذاردطبق بررسی های صورت گرفته، دریاچه ارومیه در دی ماه ۹۸ حدود ۳ هزار کیلومتر مربع آبگیری داشته و پس از بارندگی فروردین ۹۹ این مساحت به ۳ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع رسیده است. بااینکه مساحت آبی این دریاچه هنوز به وسعت کامل آبگیری نرسیده است اما طبق پیش بینی های داده های سنجش از دور، با بارندگی های بهار، این دریاچه بحران کم آبی را پشت سر خواهد گذاشت. مساحت آبی دریاچه ارومیه در مقایسه با فروردین ۹۸ نیز نشان میدهد که این مساحت در ایام اول فروردین ۹۸ نزدیک به ۲۸۰۰ کیلومتر مربع بوده و در اواخر فروردین ۹۹ به مساحت ۳ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع رسیده است. این درحالی است که کل مساحت دریاچه در سالهای ترسالی نزدیک به ۵هزار و ۲۰۰ کیلومتر مربع بود. بارش های فروردین ماه، مساحت آب این دریاچه را به ۷۰ حدود درصد ماکسیمم حالت آن رسانده است.
حجم آب هامون های سیستان ۳ برابر شدهامون های سیستان همچون تالاب مهم کشور است که داده های ماهواره ای آن از سال ۵۶ در آرشیو سازمان فضایی ایران قرار دارد. این دریاچه بعنوان یکی از تاثیرگذارترین پهنه های آبی کشور بشمار می رود که اکوسیستم منطقه سیستان، متأثر از آن بوده و آبگیری و یا خشک شدن آن می تواند زندگی مردم ان منطقه را تحت تأثیر قرار دهد. در سالهای خشکسالی، خشک شدن این تالاب، آنرا تبدیل به کانون های گرد و غبار کرده و حتی مراتع و زیستگاه های گیاهی و جانوری در آن منطقه را تهدید می کند. پایش مستمر هامون های سیستان (هیرمند، صابری و پوزک) از سال ۹۵ توسط داده های سنجش از دور صورت می گیرد و مساحت آبی و نحوه آبگیری این تالاب رصد می شود. برآوردها از این داده ها حاکی از آنست که بااینکه وضعیت هامون های سیستان با شرایط مطلوب دوران ترسالی فاصله دارد اما باز هم نسبت به سال های قبل، این تالاب در فروردین ۹۹ وضعیت بهتری را تجربه کرده است.
از آنجایی که نوساناتی که در هامون ها ایجاد می شود متأثر از بارش های داخل ایران و کشور افغانستان است، بارش های افغانستان و آبی که از رود هیرمند وارد این بخش می شود، تأثیر مثبتی بر آبگیری هامون ها دارد. بنا بر این در فروردین ماه امسال و اواخر سال ۹۸ بارندگی های خوبی در سیستان و در کشور افغانستان رخ داد که افزایش قابل توجه سطح آب هامون ها را به دنبال داشته است. پایش هامون های هیرمند، صابری و پوزک نشان میدهد که حجم آب این هامون ها در فروردین ماه نسبت به دی ماه ۹۸ تقریباً حدود ۳ برابر شده و به ماکسیمم مقدار یک سال اخیر رسیده است. برآوردها حاکی از آنست که در فروردین ۹۹ مجموع آب هامون های سیستان به یکهزار و ۷۶۹ کیلومتر مربع رسیده که نسبت به دی ماه ۹۸ حدود ۳ برابر شده و دلیل عمده آن نیز مربوط به بارش های فصلی افغانستان است.جازموریان احیا شدنتایج پایش مرکز ملی پایش ماهواره سازمان فضایی ایران از تالاب دیگری که متأثر از بارندگی های فروردین ماه و پیش از آن، با آبگیری گسترده همراه شده، مربوط به تالاب جازموریان است که از دی ماه ۹۸ به بعد روند آبگیری آن قابل توجه بوده و در فروردین ماه احیا شده است. تالاب جازموریان مهمترین تالاب در جنوب کشور شمرده می شود که خشک شدن آن جهت زندگی مردم این منطقه، معضلاتی را به همراه داشته و کانون گرد و غبار در تابستان بوده است. بررسی داده های ماهواره ای نشان میدهد که به دنبال بارش های اواخر دی ماه ۹۸ این دریاچه نزدیک به ۴۰ درصد آبگیری داشت و به مساحت هزار کیلومتر مربع رسید. در فروردین ماه با افزایش بارش ها، این تالاب وضع بهتری را تجربه کرده و مساحت آن الان به یکهزار و ۲۸۰ کیلومتر مربع رسیده است. چونکه امسال برخلاف سال قبل جریان های هوا و جبهه های بارش زا از جنوب وارد کشور شد و این بارندگی ها در محدوده جنوب استان کرمان، موجب آبگیری جازموریان شد. بررسی ها نشان میدهد که بیشترین بارش ها در فروردین ماه در استان کرمان رخ داده و بنا بر این آبگیری و احیای جازموریان در پوشش گیاهی و اکوسیستم این منطقه تأثیر گذار خواهد بود.تغییر قابل توجه مساحت بختگان و مهارلوپایش مستمر پهنه های دیگر آبی کشور مربوط به پایش دریاچه های مهارلو، طشک و بختگان در استان فارس است. بعد از بارش های فروردین ۹۹، داده های ماهواره ای نشان میدهد که این ۳ دریاچه مهم استان فارس، به بیشینه مقدار آبگیری در یک سال اخیر رسیدند. در سال های گذشته دریاچه مهارلو در بحران خشکی قرار داشت و از سال ۹۸ تابحال وضعیت این دریاچه بمراتب بهتر شده است. با وجود اینکه بارش های فروردین ماه ۹۹ در استان فارس نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل یکسان بوده است، سطح آب ۳ دریاچه استان فارس نیز امسال به همان مقدار فروردین ۹۸ رسیده و وضعیت آبگیری به همان نحو پیش می رود. اما وضع سطح آبی این دریاچه ها نسبت به سالهای ۹۷ و ۹۶ تغییرات قابل توجهی داشته است. چونکه از دی ماه ۹۸ و بعد از کاهش بارندگی در تابستان، میزان آبگیری این دریاچه ها افزایش یافت و حدود ۴۰۰ درصد در بعضی دریاچه ها حجم آب افزایش یافته است.
حجم آب دریاچه مهارلو که در آبان ۹۸ کمتر از ۲۵ کیلومتر بود، الان به ۱۸۰ کیلومتر مربع رسیده و نسبت به فروردین ۹۷ که ۶۰ کیلومتر بود، ۳ برابر شده است. در همین حال مساحت آبی دریاچه بختگان در فروردین ۹۷ حدود ۴۰ تا ۵۰ کیلومتر بود و نتایج حاصل از پردازش داده های ماهواره ای حاکی از آنست که الان پس از گذشت ۲ سال سطح پهنه آب این تالاب به مساحت ۲۶۰ کیلومتر مربع رسیده است. این افزایش ۵ برابری سطح آب، نسبت به سال ۹۷ است و حجم آب این دریاچه نسبت به سال ۹۸ حدود ۱۰ درصد افزایش را نشان میدهد. تصاویر تغییرات سطح پهنه آب در دریاچه طشک نیز نسبت به سال ۹۷ قابل توجه است. به نحوی که این دریاچه در سال ۹۷ به مساحت آبی حدود ۸۰ کیلومتر مربع رسیده بود و بعد از بارندگی های فروردین سال ۹۹ به ۱۶۶ کیلومتر مربع رسیده و مساحت آبگیری آن ۲ برابر شده است.تغییرات سطح پهنه آب در دریاچه نمک قمپایش داده های ماهواره ای در اسفند ماه ۹۸ نشان میدهد که سطح پهنه آب در دریاچه نمک حدود ۴۷ کیلومتر مربع بوده اما در بارندگی های فروردین ماه ۹۹ مساحت این پهنه به ۲۱۷ کیلومتر مربع رسیده که این تغییر قابل توجه است. دلیل این افزایش بیش از ۴ برابری مربوط به بارش های فروردین ۹۹ است که بخش زیادی از آن در منطقه قم و مرکزی رخ داد.افزایش ۲۰ درصدی سطح آب ۱۳ سد کشورهمچنین باتوجه به بارندگی هایی که در نواحی غرب، جنوب، جنوب غرب و شمال غرب کشور در فروردین ماه رخ داد، بررسی داده های ماهواره ای از متوسط افزایش حدود ۲۰ درصدی سطح آب سدهای کشور حکایت دارد. به نحوی که سدهای این مناطق به حجم آبی دوران ترسالی رسیده اند. پایش های ماهواره ای نشان میدهد که حجم آبی بیشتر سدها در نواحی ذکر شده نسبت به بهمن ۹۸ بطور متوسط ۳۰ درصد افزایش داشته و بارندگی های اخیر در فروردین ماه، ذخیره آبی پشت سدها را به بیش از ۳۰ درصد رسانده و سدهای مهم کشور به ۸۰ درصد حجم آبگیری ماکسیمم مقدار قبل رسیده اند. داده های ماهواره ای نشان میدهد که سد شهید رجایی در استان مازندران به ۱۰۰ درصد مساحت دوران ترسالی (دهه ۸۰) خود رسیده است. در همین حال سد سپیدرود نیز ۱۰۰ درصد افزایش مساحت داشته است. سد مهاباد به ۹۷ درصد و سد کرخه به ۱۰۰ درصد ماکسیمم مساحت رسیده اند. به دنبال بارش های فروردین ۹۹، سد میناب به ۱۳۷ درصد ماکسیمم مساحت دوران ترسالی رسیده و سد مخزنی گیلانغرب در استان کرمانشاه از زمستان تا فروردین ۹۹ حدود ۳۰ درصد افزایش ذخیره آبی داشته است.
با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره ای سنتینل ۲، تغییرات مساحت سطح آب سد جیرفت در استان کرمان نیز نشان از افزایش بیش از ۱۵ درصد ذخیره آبی این سد دارد. این سد که روی رودخانه هلیل رود راه اندازی شده، در بارندگی های اخیر اسفند ۹۸ و فروردین ماه ۹۹، بیش از یک و نیم کیلومتر مربع افزایش سطح آب داشته است. سد ایلام، سد درودزن و سد سلمان فارسی نیز در فروردین ماه ۹۹ با افزایش ذخیره آبی مواجه گشتند.
نتایج حاصل از پایش ماهواره ای تغییرات سطح آب دریاچه سلمان فارسی در فروردین ماه ۹۹ موید افزایش مساحت پهنه آب در این دریاچه به میزان ۱ کیلومتر مربع است و ذخیره آبی سد سلمان فارسی به ۳۵ کیلومتر مربع رسیده است. در همین حال بررسی بدنه آبی سد تاریخی کریت در فروردین ۹۹ با بهره گیری از تصاویر ماهواره «سنتینل ۲» از آبگیری مجدد این سد تاریخی که در شهرستان طبس و در کیلومتر ۲۵ جاده طبس – دیهوک واقع شده است، خبر می دهد. بررسی تصاویر ماهواره ای نشان میدهد که پشت این سد تا اوایل فروردین ۹۹ مقدار آب بسیار کمی ذخیره بوده است که به جهت بارش های بسیار با ارزش فروردین ماه، این سد به تدریج آبگیری کرده و در تاریخ ۳۰ فروردین ۹۹ مساحت آب موجود در پشت سد به میزان ۳۷ کیلومتر مربع رسیده است. پایش ماهواره ای تغییرات سطح پهنه آب در سدهای پیشین و زیردان در استان سیستان و بلوچستان نیز از افزایش مساحت پهنه آب در سد زیردان به میزان ۰.۹ کیلومتر مربع و افزایش پهنه آب سد پیشین به میزان ۰.۸ کیلومتر مربع بعد از بارش های اواخر فروردین حکایت دارد.
منبع: روش سئو
