روش سئو: یکی از دغدغه های مطرح اقتصاددانان این است که با جایگزینی تکنیکهای دانش بنیان در بازار کار، شرایط اشتغال برای نیروی انسانی محدودتر می شود اما رهبر انقلاب درباره این تعارض به روشنگری پرداختند.
به گزارش روش سئو به نقل از مهر، همیشه یکی از دغدغه های مطرح شده میان اقتصاددانان این بوده که با جایگزینی تکنیک های دانش بنیان در بازار کار، شرایط اشتغال برای نیروی کار انسانی محدودتر می شود اما مقام معظم رهبری درباره این تعارض و شبهات به وجود آمده به روشنگری پرداختند و فرمودند که دانش بنیانی و اشتغال آفرینی ناسازگار نیستند.
پس از آنکه حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنرانی شروع سال نو، سال ۱۴۰۱ را «سال تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین» نام گذاری فرمودند و معیار تولید را «اشتغال آفرینی» و «دانش بنیان بودن» بیان کردند؛ بتازگی به بیان نکاتی درباره شعار سال و بعضی دیدگاه های مطرح شده درباره ناسازگاری دو خصوصیت «دانش بنیانی» و «اشتغال آفرینی» پرداختند.
ایشان روز چهارشنبه ۲۴ فروردین ماه در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام فرمودند: «یک مسئله همان مسئله شعار سال است که گفتیم تولید با آن دو خصوصیت: یکی خصوصیت دانش پایه بودن، دانش بنیاد بودن و یکی هم خصوصیت اشتغال آفرینی. یک اشکالی کردند به ما، گفتند این دو خصوصیت با هم نمی سازد؛ درست می گویند؛ در یک مواردی همین جور است. یعنی هر چه فناوری پیشرفته تر شود، نیاز به نیروی انسانی کمتر می شود؛ بعضی ها پیغام دادند که «این چه جوری می شود؟» من برای این جواب دارم.»
رهبر انقلاب ادامه دادند: «بله، در یک مواردی این جوری است اما در مورد ما این جور نیست؛ برای خاطر این که ما کارخانه ها و شرکت های تعطیل یا نیمه تعطیل در قسمت های پایین دستی که بسیار هم زیاد است، خیلی داریم. بدین سبب دانش بنیان شدن شرکتها متوجه این شرکتها می تواند بشود؛ یعنی می تواند حتی فرصت های شغلی را چند برابر کند و افزایش دهد؛ این [جور] است. بدین سبب ما می توانیم [اشتغال آفرینی هم داشته باشیم]. علاوه بر این، خود تکنولوژی جدید یک حالت گسترش یابی طبیعی دارد؛ یعنی هرچه انسان در مسائل فناوری پیشرفت کند، میدان ها در مقابل او باز می شود؛ بدین سبب اشتغال آفرینی بطور قطع ضربه ای نمی خورد و می توان تولید دانش بنیان را مطمح نظر قرار داد، در عین حال مسئله اشتغال آفرین هم وجود داشته باشد.»
ایشان تاکید کردند: «یک نکته دیگری که در مورد تولید دانش بنیان و در پاسخ به این اشکال، به ذهن انسان می رسد، این است که ما اگر چنانچه تولیدمان را دانش بنیان کردیم، در حقیقت نوع نیروی انسانی شاغل را ارتقا می دهیم؛ یعنی چه کسی می آید در مجموعه دانش بنیان کار می کند؟ جوان تحصیل کرده ما. امروز خیلی از جوانان تحصیل کرده دانشگاهی ما که [جمعیتشان] یک درصد خیلی بالایی است، در رشته هایی کار می کنند که با رشته تحصیلی آنها هیچ ارتباطی ندارد؛ این یک اشکال بزرگی است؛ این در حقیقت یک نوع بیکاری است. زحمت کشیده، درس خوانده، دولت خرج کرده، عمری مصرف شده اما از او استفاده نمی شود؛ این یک نوع بیکاری است. وقتی که ما توانستیم شرکت های دانش بنیان را توسعه دهیم، همه این جوان ها به کار جذب می شوند و کیفیت نیروی انسانی دستگاههای کاری ما بالا خواهد رفت، ارتقا پیدا خواهد کرد؛ نخبگان می آیند [کار] می کنند و دیگر نخبگان ما مجبور نیستند که به مشاغل خدماتی کم ارزش رو بیاورند و توجه نمایند.»
اقتصاد دانش بنیان و ایجاد ۳۰۰ هزار شغل در کشور
شکی نیست که کلیدواژه امروز توسعه و پیشرفت کشور، «اقتصاد دانش بنیان» است. این برنامه مدرن و راهگشا، نیاز به توانمندی نیروی انسانی دانشی و متخصص دارد که می توان آنرا در شرکت های دانش بنیان جستجو کرد. به نحوی که طبق آمارها امروزه از ۱۰ شرکت اول ثروتمند جهان، حداقل ۹ شرکت دانش پایه هستند.
با این وجود وقتی بحث از اقتصاد دانش بنیان می شود، در کنار الزامات گذار از جهان صنعتی و دانش بنیان شدن صنایع، همیشه این مساله مطرح است که آیا با ورود علم و فناوری های نوین و جایگزینی تکنیک های دانشی بجای نیروی کار انسانی، باید در انتظار محدود شدن بازار کار و شرایط اشتغال باشیم؟
چرا که گفته می شود در دنیای دیجیتال و اقتصاد دانشی، پروسه تولید به کلی تغییر می کند و ربات ها جایگزین انسان ها در کارخانه های تولیدی می شوند، پس این نگرانی وجود دارد که خیلی از فرصت های شغلی و نیروی کار از بین برود. حتی برخی برآوردهای جهانی از کاهش ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون فرصت شغلی در موج اول دیجیتالی شدن اقتصاد در ۲۰ سال آینده حکایت دارد.
از نگاه دیگر اما بسیاری به کارگیری دانش و فناوری را موجب توسعه کارآفرینی و رشد اقتصادی می داند و حتی در سند چشم انداز افق ۱۴۰۴ کشور نیز تاکید گردیده است که باید ۵۰ درصد از تولید ناخالص ملی در زمینه کسب وکار فناوری محور و دانش بنیان محور محقق شود.
مطابق با آمار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز که مربوط به خرداد سال ۱۴۰۰ می شود، شرکت های دانش بنیان برای ۳۰۰ هزار نفر در کشور اشتغال بوجود آورده اند. طبق این آمار، این تعداد ایجاد اشتغال در کشور حاصل فعالیت یک هزار و ۲۰۰ شرکت خلاق و پنج هزار و ۸۰۰ شرکت دانش بنیان بوده است.
هوشمندسازی صنایع و رونق کار برای نیروی متخصص
همان طور که مقام معظم رهبری نیز به روشنگری درباب شبهه تعارض در اشتغال دانش بنیان پرداخته اند، مطالعات جهانی نیز نشان داده است که هوشمندسازی صنایع می تواند منتج به رونق بازار کار برای نیروی انسانی متخصص و دانش محور باشد و دانش بنیانی و اشتغال آفرینی ناسازگار نیستند.
در این زمینه سیدمسعود شریفی آینده پژوه و کارشناس اقتصاد فضای مجازی سازمان سراج، مطالعاتی از منابعی چون اکونومیست، فوربس و تحقیقات عاصم اوغلو اقتصاددان ترکیه ای انجام داده تا به این سؤال پاسخ دهد که اقتصاد فضای مجازی و هوشمندسازی صنایع (اتوماسیون)، چه نقشی در اشتغال آفرینی دارد و یا برعکس آیا به کاهش نیروی انسانی منجر می شود؟
مسعود شریفی در گفتگو با خبرنگار مهر، معتقد می باشد که از آنجا که یکی از شاخصهای مورد توجه در تحقق اقتصاد دانش بنیان و اشتغال آفرینی، «نیروی کار» است، بررسی چالش های پیش روی نیروی کار در اقتصادی که به سمت دانش بنیان شدن می رود و تأثیری که هوشمندسازی صنایع (اتوماسیون) می تواند بر اشتغالزایی داشته باشد، از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد بود و باید برای آن راهکارهایی اندیشید.
وی ضمن اشاره به بررسی انجام شده در ارتباط با وضعیت تقاضای نیروی کار همزمان با انقلاب صنعتی چهارم و هوشمندسازی صنایع (اتوماسیون) در سطح بنگاه های اقتصادی و سطح کلان جامعه، عنوان کرد: مطالعات مراکز تحقیقاتی موثق نشان داده است که با هوشمندسازی بنگاه های اقتصادی و استفاده از ربات های هوشمند در صنایع، کارخانه ها آغاز به استخدام نیروهای جدید کرده و فعالیت خودرا توسعه داده اند. برای مثال در صورتیکه در یک بنگاه اقتصادی، هوشمندسازی در بخش لجستیک صورت گیرد، ظرفیت در بخش دلیوری افزایش پیدا کرده و این مساله تقاضا برای جذب نیروی کار را بالا می برد. در سایر بخش ها نیز به همین ترتیب شاهد تقاضا برای نیروی کار خواهیم بود.
وی اضافه کرد: بدین سان مطابق بررسی های انجام شده، هوشمندسازی و توسعه زیرساخت ها و به کارگیری هوش مصنوعی در بنگاه های اقتصادی به افزایش نیروی کار منتج شده است.
این پژوهشگر افزود: اما از طرفی تحلیل ها نشان داده است که در صورت هوشمندسازی یک صنعت، نیروی کاری که توانایی نداشته و به صورتی مهارتی ندارد، از جامعه اشتغال خارج می شود و تعداد افرادی که دارای تخصص هستند وارد بازار کار می شوند. با این وجود در صورت هوشمندسازی، انتقال نیروی کار در بخش هایی که نیاز به متخصص احساس می شود، افزوده می شود و بنگاه های اقتصادی تمرکز خودرا روی جذب افراد متخصص و ماهر می گذارند.
این آینده پژوه با اشاره به اینکه طبق اطلاعات سازمان تامین اجتماعی، بیش از ۷۰ درصد مشاغل در ایران در دسته بدون مهارت و ساده قرار دارند، اظهار داشت: مساله نیروی کار در کشور ما با عنایت به حرکت به سمت اتوماسیون و هوشمندسازی و ایجاد بنگاه های دانش بنیان، مسأله ای مهم و حیاتیست که باید به آن توجه ویژه ای شود. سوال اینجاست که علیرغم این جابجایی فرآیندی، آیا قسمتی از جامعه نیروی کار کشور حذف خواهد شد و تکلیف چیست؟
دولت الکترونیک و حذف مشاغل ساده دولتی
این کارشناس اقتصاد فضای مجازی ضمن اشاره به این که تحقیقات نشان می دهد که کشورهایی که توسعه صنعتی و هوشمندسازی در آنها بیشتر بوده و از ابزارهای فناوری اطلاعات بیشتر بهره گرفته اند در مجموع، کاهش نرخ بیکاری را داشته اند، اضافه کرد: به هر ترتیب بررسی ها از آن حکایت می کند که هوشمندسازی، نرخ بیکاری را می کاهد اما باید بررسی شود که در این صورت چه بلایی بر سر نیروی غیر ماهر و بی سواد می آید. یعنی آنها از چرخه بازار کار حذف می شوند و یا دولت برنامه ای برای آنها در دست اقدام دارد؟
وی ضمن اشاره به بررسی تأثیر انقلاب صنعتی چهارم و هوشمندسازی در مشاغل دولتی ایران، عنوان کرد: انقلاب صنعتی چهارم، دولت الکترونیکی را در پی دارد و در صورت تحقق آن، دیگر به مشاغلی مانند کارمندان ساده در آرشیوهای دولتی و اپراتورهای ساده نیازی نیست؛ اما دولت هنوز هیچ برنامه ای برای جابجایی این حجم زیاد از نیروی کار غیر ماهر ندارد.
شریفی با اشاره به اینکه دولت الکترونیک هزینه ها را می کاهد اما در کنار آن باید فکری به حال جابجایی نیروی کار و نیازمندی آنها به مهارت آموزی کرد، اظهار داشت: آینده شغلی خیلی از افراد و کارمندان در کشور، دارای ابهام است و هنوز برای آن فکری نشده است. این تغییر و جابجایی با عنایت به آثار کلان فناوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی بشر، در کمتر از ۱۰ سال آینده به وقوع می پیوندد و ما در کشور برای آن برنامه ای نداریم.
وی ضمن اشاره به شعار سال که بر تولید دانش بنیان و اشتغال آفرینی تاکید دارد، اظهار داشت: بهتر است که دولت در ابتدا برنامه ای کوتاه مدت و میان مدت برای وضعیت نیروی کار در اقتصاد دانش بنیان تدوین کند.
اقتصاد پلتفرمی و افزایش نابرابری اجتماعی
شریفی ضمن اشاره به نتایجی که از مطالعات عاصم اوغلو اقتصاددان ترک به دست آمده است، توضیح داد: در این مطالعات، این مساله مورد بررسی قرار گرفته که اقتصاد پلتفرمی، اقتصاد فضای مجازی و اقتصاد اشتراکی چه تأثیری بر کاهش نابرابری اجتماعی و بازار کار داشته است.
وی اظهار داشت: بررسی های این اقتصاددان نشان داده است که توسعه پلت فرم ها نه فقط نابرابری اجتماعی را کاهش نداده بلکه در مواردی نیز آنرا افزایش داده است. به این مفهوم که هوشمندسازی، بازار تقاضای نیروی کار غیر ماهر را می کاهد و دیگر نیروی کار غیر ماهر جایگاهی در این اقتصاد ندارد. از طرفی نیز پیش بینی شده که کاهش حضور نیروی غیر ماهر در بازار کار، کاهش تقاضای مصرف و پایین آمدن دستمزدها را به همراه دارد. بدین سان نیروی کار درآمد کمتری داشته و کمتر نسبت به خرید اقدام می کند و در نتیجه کالای کمتری تولید می شود. این به مفهوم آنست که GDP کاسته شده و توسعه کشورهای دارای نیروی کار غیرمتخصص، با سرعت کمتری اتفاق خواهد افتاد.
این پژوهشگر اظهار داشت: مطالعاتی که نشریه فوربس انتشار یافته اما تاکید دارد که پلت فرم ها روی اشتغال تأثیر مثبت داشته اند و اتوماسیون موجب افزودن نیروی کار به اقتصاد کشور شده است.
این آینده پژوه با تکیه بر این که ما باید به این موضوعات توجه ویژه ای داشته باشیم، اظهار داشت: بررسی ها نشان داده است که کشورهایی که نیروی کار غیرمتخصص دارند، مشغول تولید محصولاتی با راندمان پایین هستند و در مقابل کشورهایی که دارای نیروهای متخصص بوده و خط تولید و اتوماسیون هوشمند دارند به سمت محصولات با ارزش افزوده بالاتر رفته و دانش بنیان تر شده اند و این شکاف و نابرابری بین کشورها هم مشاهده می شود.
وی ضمن اشاره به بنگاه های اقتصادی همچون گوگل و فیسبوک که ارزش افزوده فوق العاده بالایی دارند و کارمند محور و کارگر محور نیستند و کارمند ساده در آنها هیچ نقشی نمی تواند داشته باشد، اظهار داشت: کشورهای صنعتی دیگر به سمت صنایع کارگر محور نمی روند و این صنایع را به کشورهایی می سپارند که نیروی کار ارزان غیرماهر دارند.
شریفی ضمن اشاره به مطالعه دیگری از عاصم اوغلو که در بازه های زمانی ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۷ و ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۰ به بررسی نقش ربات ها و سایر ابزارهای کامپیوتری در بازار کار آمریکا پرداخته، اظهار داشت: در این بررسی ها مشخص شده که ماموریت نیروی کار با حضور ربات ها تغییر یافته و فناوری اطلاعات حدود نیم درصد روی بازار کار اثر داشته است. در این مطالعه به این مساله پرداخته شده که ربات ها در بازه های زمانی مختلف، چه تعداد نیروی کار آمریکا را بیکار کرده اند و آنرا با موضوع نقش واردات از مکزیک و چین به آمریکا و تأثیر آن در بیکاری افراد مقایسه کرده است.
این پژوهشگر افزود: این مطالعه به بررسی رقابت بین انسان و ماشین و آثار رباتیک شدن صنایع بر اشتغال پرداخته که نشان داده است فناوری های جدید، نیازی به نیروی کار در قالب های قبلی نخواهند داشت و در این پروسه بصورت خودکار، نیروی کار ساده حذف خواهد شد. البته در حالیکه سطح بالایی از اضطراب در مورد هوشمندسازی و آینده نیروی کار وجود دارد، خیلی از اقتصاددانان بر این مساله پافشاری می کنند که هر زمان که تحول تکنولوژی و رشد و توسعه فناوری در تاریخ اتفاق افتاده، وضعیت بازار کار بهتر شده است.
هوش مصنوعی و کاهش هزینه های تولید
این آینده پژوه با تکیه بر این که در کشور ما نیز باید بررسی شود که روند انقلاب صنعتی چهارم و اتوماسیون شدن، چه اتفاقاتی را رقم می زند و چه برنامه ای باید برای آن داشت، اشاره کرد: پیش بینی های پژوهشگران از آن حکایت می کند که پیشرفت های آینده هوش مصنوعی، پایانی برای بازار کار و اشتغال است. به این مفهوم که با هوش مصنوعی در آینده نزدیک، کار به شکل امروزی از بین می رود. این روند در فاز بعدی هوش مصنوعی اتفاق می افتد؛ جایی که شاهد عقلانیت هوش مصنوعی خواهیم بود و شکاف عمیقی بین نیروی انسانی و ربات اتفاق می افتد و دیگر نیازی به نیروی انسانی نیست و سطح رفاه انسان نیز افزایش می یابد.
شریفی تصریح کرد: با توسعه اتوماسیون و هوشمند سازی، هزینه های تولید و فراهم آوردن امکانات رفاهی کاسته می شود. همانطور که در سده گذشته شاهد این بودیم که هزینه سفرهایی بسیار طولانی که قبلاً چند برابر درآمد یک خانواده بود و اصلاً امکانپذیر هم نبود، الان به درصدی از درآمد سالانه یک خانواده تقلیل پیدا کرده و کیفیتی غیر قابل مقایسه دارد. پس در مجموع با صرف میزان کار مشابه یا حتی بسیار کمتر از قبل، به رفاهی چندین برابری دسترسی پیدا کرده ایم و این اتفاق در ادامه هم رخ خواهد داد.
وی ضمن اشاره به مساله دوگانه ای که از طرف اقتصاددانان برای «نقش ربات ها و اختتام کار بشر» و نیز «هوشمندسازی و افزایش نیروی کار متخصص» مطرح است، اظهار داشت: به هر ترتیب در هر دو نگاه آنچه که مسلم است این است که در آینده نزدیک دیگر نیروی غیر مختصص و غیر ماهر در این بازار جایی نخواهد داشت و این مساله به افزایش شکاف و نابرابری می انجامد.
شریفی ضمن اشاره به آینده ای که برای هوش مصنوعی متصور است، تصریح کرد: ما از همین حالا باید برای اشتغال آینده فرزندانمان آماده شویم. دولت باید دانش آموزانی را برای کسب مهارت های حرفه ای پرورش داده و آنها را برای اشتغال آینده آماده کند. این مساله تأثیر بسیار مهمی در کیفیت جمعیت آینده کشور خواهد داشت.
راه حل ها چیست؟
این پژوهشگر با تکیه بر این که این هشدارها باید جدی گرفته شود، درباب راهکار خیلی از کشورها برای کنار آمدن با مساله هوشمندسازی و جایگاه نیروی کار، اظهار داشت: هر یک از کشورها درحال بررسی چاره ای برای این چالش هستند و موضوع UBI (درآمد ثابت سرانه برای همه) یکی از راه های مطرح گردیده است.
وی اظهار داشت: پیش بینی ها نشان داده است که در بازه احتمالی کمتر از ۱۰ سال آینده و تا رسیدن به هوش مصنوعی نسل جدید، ما فقط شاهد انتقال نیروی کار از بخشی به بخش دیگری خواهیم بود که بسیار پرهزینه است و نیاز به آموزش و یک برنامه برای دوران گذار احساس می شود. در این میان چالش دیگر نیز این است که وقتی نیروی کار، درآمد نداشته باشد، تولید هم صورت نمی گیرد.
شریفی با اشاره به اینکه نیاز است که مطالعات موردی درباب این چالش ها در ایران هم صورت گیرد، اظهار داشت: برای مثال یکی از مطالعات می تواند مربوط به این مساله باشد که توسعه شرکت های پلتفرمی در ایران آیا منجر به کاهش فاصله طبقاتی شده است یا خیر و این شرکتها که از سال ۸۵ درحال رشد هستند و در شهرهای مختلف توسعه یافته اند، چه تأثیری بر رفاه و توزیع ثروت در کشور داشته اند.
وی اظهار داشت: مجموع این تحلیل ها و آثار مثبت و منفی اقدامات صورت گرفته در این عرصه، می تواند داده های خوبی را در اختیار سیاست گذاران قرار دهد تا بدانند که با مسائل و چالش های موجود در عصر هوشمندسازی چگونه برخورد کنند.
به گزارش روش سئو به نقل از مهر، مطالعات سازمان همکاریهای اقتصادی آسیا-پاسفیک نشان داده است که پایدارترین اقتصادها در جهان مربوط به اقتصادهای دانش محور است و در این میان کسب و کارهای دانش بنیان موتور محرک این اقتصادها هستند. با این وجود آنچه که در کشور ما مطابق شعار سال باید دنبال شود، پشتیبانی از فعالیتهای نوآورانه و پیشرفت کسب و کارهای دانش محور است که می تواند به رونق اشتغال و کاهش رکود اقتصادی بیانجامد.
منبع: howtoseo.ir
